„W OBRONIE ŻYCIA ŚWIATA. Na drodze do społecznego etosu Kościoła prawosławnego” – dokument opracowany przez komisję teologiczną, zatwierdzony przez Synod Konstantynopolitańskiego Patriarchatu. Kościół prawosławny jasno określił swój stosunek do najważniejszych problemów społecznych współczesnego świata: ubóstwa, bogactwa i sprawiedliwości społecznej, wojny, pokoju i przemocy, stosunków ekumenicznych i relacji z innymi wyznaniami, prawosławia i praw człowieka.
Oto kilka cytatów:
Nikt nie powinien usiłować promować wiary chrześcijańskiej za pomocą władzy politycznej lub przymusu prawnego. (...) Jednym z najbardziej destrukcyjnych – z moralnego punktu widzenia – aspektów współczesnej polityki demokratycznej jest skłonność do zniesławiania i obrażania, a nawet demonizowania tych, z kim się nie zgadzamy.
Język praw człowieka przeznaczony jest do uzdrowienia podziałów w tych społecznościach politycznych, w których muszą współistnieć ludzie o bardzo różnych przekonaniach. (...) Chrześcijanie prawosławni powinni przyznać, że dla zachowania i rozwijania sprawiedliwego społeczeństwa, konieczny jest język zgody społecznej, który nalegałby na nietykalności ludzkiej godności i wolności. I język praw człowieka jest w stanie osiągnąć ten cel z uderzającą jasnością.
Należy również pamiętać, że podstawowym prawem każdego człowieka, którego nie może naruszać żadna władza , jest prawo do nie bycia poddanym prześladowaniom lub ograniczeniom praw względu na seksualność. Jednak w rozumieniu Kościoła tożsamość ludzka przede wszystkim nie sprowadza się do seksualności czy jakiejkolwiek innej cechy własnej, ale raczej do obrazu i podobieństwa Bożego obecnego w nas wszystkich. Wszyscy chrześcijanie powinni zawsze szukać obrazu i podobieństwa Bożego w sobie nawzajem i przeciwstawiać się wszelkim formom dyskryminacji wobec swoich bliźnich, niezależnie od ich orientacji seksualnej.
Kościół Prawosławny nie ma żadnych dogmatycznych zastrzeżeń co do stosowania bezpiecznych i nieaborcyjnych środków antykoncepcyjnych w kontekście życia rodzinnego... Związek seksualny pary jest dobrem niezbywalnym, które służy pogłębieniu wzajemnej miłości małżonków i ich oddania dla wspólnego życia. Podobnie Kościół nie sprzeciwia się używaniu niektórych nowoczesnych i ciągle rozwijających się technologii reprodukcyjnych dla par, które szczerze pragną mieć dzieci, ale nie są w stanie począć.
Chrystus rozpoczął swoją posługę w wewnętrznych regionach Galilei i poświęcił ją głównie najuboższym (...) Na początku swojej posługi społecznej, głosił słowa proroka Izajasza jako swoje własne: „Duch Pański spoczywa na Mnie, ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę, więźniom głosił wolność, a niewidomym przejrzenie; abym uciśnionych odsyłał wolnymi, abym obwoływał rok łaski od Pana” (Łk4:18-19). To szczególne oddanie ubogim i skrzywdzonym nie było tylko przypadkowym elementem Jego misji skierowanej do synów i córek Izraela, ale określało samą jej istotę. Dla tych, którzy korzystali na wyzysku słabych (Łk 20:46-47) albo byli obojętni na losy ubogich (Łk 6:24-25; 16:25), Jego ostrzeżenia brzmiały groźnie, a jego potępienie było bezkompromisowe. Ponadto, gdy chodziło o potrzeby ubogich, nieustannie domagał się od swoich naśladowców dobrej woli i gotowości do poświęcenia dóbr osobistych. Rozkazał swoim uczniom, aby oddawali proszącym ich wszystko do ostatka (Mt 5:42) z taką bezinteresownością, żeby jedna ręka nie wiedziała, co czyni druga (Mt 6:3), i zabronił im zachowywać cokolwiek z ich bogactw jako skarbów na ziemi (Mt 6:19-20). On nie tylko rozkazał bogatemu młodzieńcowi sprzedać cały swój majątek, a otrzymane pieniądze rozdać ubogim (Mt 19:16-30; Mk 10:17-31; Łk 18:18-30), ale zażądał tego samego od wszystkich, którzy chcieli pójść za nim (Łk 12:33) i nie uważał za swojego ucznia tego, kto odmówił rozdania wszystkiego potrzebującym (Łk 14:33). (...) Ponadto idąc za wezwaniem Ojca, znosił skrajną bezdomność i odrzucenie: „Syn Człowieczy nie ma miejsca, gdzie by głowę mógł oprzeć" (Mt 8:20; Łk 9:58)... Zakończył swoją ziemską posługę, będąc potępionym przez władze okupacyjne, przed których sądem nie miał żadnych praw i umarł śmiercią drobnego przestępcy, skazany na najbardziej bolesną i upokarzającą karę śmierci w tym czasie. (...) Mając to wszystko na uwadze, Kościół nie może prawdziwie naśladować Chrystusa, ani objawiać Go światu, jeśli nie postawi tej bezwarunkowej troski o ubogich i potrzebujących w centrum swojego życia moralnego, religijnego i duchowego. Dążenie do sprawiedliwości społecznej i równości obywatelskiej – opieka nad ubogimi, ochrona bezdomnych, obrona słabych, gościnność dla wysiedlonych i pomoc osobom niepełnosprawnym – nie jest tylko ideałem, który Kościół zaleca dla spokoju sumienia, ale jest koniecznym środkiem zbawienia, jedyną drogą do jedności z Bogiem w Chrystusie; niespełnienie tego obowiązku oznacza poddanie się Bożemu potępieniu (Mt 25:41-45). (...) Co więcej, wszyscy wielcy Ojcowie Kościoła IV i V wieku dają wymowne świadectwo głęboko chrześcijańskiej intuicji, że życie w Chrystusie musi wiązać się ze skrajną wrogością wobec warunków, które generują ubóstwo, a także z silnym zaangażowaniem w działalność filantropijną i charytatywną. Święty Bazyli Wielki stanowczo sprzeciwiał się nierówności majątkowej społeczeństwa swoich czasów i potępiał bogatych, którzy wyobrażali sobie, że mogą zachowywać swoje bogactwo od innych na mocy prawa. Podkreślał, że wszystkie błogosławieństwa pochodzą od Boga, a wszystkie korzyści płynące ze stworzenia są wspólnym dziedzictwem ludzkości. Każdy, kto eksploatuje ubogich dla własnego dobra, sprowadza na siebie karę wiecznych mąk. Ten, kto nie dzieli się swoimi pieniędzmi z głodnym, jest winny nie tylko uchylania się od wspólnej odpowiedzialności, ale także morderstwa. Św. Jan Chryzostom powiedział to samo o wszystkich tych, którzy zdobywają bogactwo w niesprawiedliwy sposób, narażając ubogich na jeszcze większe zubożenie. Według niego, bogacz, który nie dzieli się swoim bogactwem z potrzebującymi, jest złodziejem, ponieważ całe bogactwo stworzenia pochodzi od Boga i jest wspólną własnością wszystkich ludzi z urodzenia; wszystko, co posiada bogacz, zostało mu powierzone dla wspólnego dobra i należy do wszystkich innych. (...) Według św. Ambrożego, z chrześcijańskiego punktu widzenia, taka redystrybucja jest niczym innym jak sprawiedliwą rekompensatą długu, który bogaci muszą spłacić ubogim za ich nieproporcjonalny udział we wspólnej własności całej ludzkości. Jednym z wielkich wyzwań, których Kościół Prawosławny nie może dziś uniknąć, jest poszukiwanie współczesnych sposobów na przestrzeganie nauki biblijnej i Ojców Kościoła oraz tradycji dotyczących dobra wspólnego, a wyzwanie to wymaga zarówno roztropności, jak i cierpliwości. Wymaga to jednak również bezkompromisowej wierności Osobie Chrystusa i przykładom apostołów i świętych. Oznacza to, że Kościół jest wezwany do potępienia obecnych warunków społecznych tam, gdzie jest to uzasadnione, do okazania pochwały tam, gdzie warunki te są godne akceptacji i do zachęcania do zmian na lepsze, gdziekolwiek mogą one przynieść owoce. Kościół powinien przede wszystkim troszczyć się o biednych i bezbronnych w takim samym stopniu, jak sam Chrystus; powinna być przygotowana na to, by stanąć w ich obronie, gdy ich głosy nie będą słyszalne. Konsekwencją ustawodawstwa mającego na celu przede wszystkim ochronę interesów materialnych bogatych jest niewątpliwie fakt, że praca często zamieniana jest w towar, a pozycję pracowników można słusznie nazwać „najemnym niewolnictwem”. (...) Ma to dwojaki skutek: obniżenie wynagrodzeń w krajach rozwiniętych i zwiększenie ubóstwa w krajach rozwijających się. Ponadto na peryferiach wszystkich rynków pracy istnieją klasy ludzi, którzy są pozbawieni ochrony prawa.(…) Co więcej, nieelastyczne prawo imigracyjne i szczelne granice, mimo pewnych „populistycznych” twierdzeń o przeciwnym, często sprzyjają tym okrucieństwom. Pozbawieni skrupułów pracodawcy są zainteresowani w tym, żeby rozmaite narodowe rynki pracy były utrzymanie w jak największej izolacji, ponieważ ma to podwójny skutek: z jednej strony powstaje „szara” siła robocza spośród niezarejestrowanych pracowników, którzy są wyzyskiwani wewnątrz narodowych granic, a z drugiej strony zachowuje się istniejące depresyjne rynki pracy, które są wyzyskiwane poza tymi granicami. (...) Stąd ta niegodziwa zmowa pomiędzy wieloma ponadnarodowymi korporacjami i państwami, mająca na celu uniemożliwienie swobodnego przepływu siły roboczej przez granice, często za pomocą najbardziej drakońskich środków.
W swoich przypowieściach Chrystus często zwracał uwagę na miażdżący ciężar zadłużenia, od którego cierpiały najbiedniejsze warstwy społeczeństwa w Jego epoce. (...) Właśnie długi, bezlitośnie ściągane z tych, którzy padli ofiarami bezmiernych stawek procentowych, Chrystus nazwał „niesprawiedliwym bogactwem” (Łk 16: 9) i taki właśnie dług, tradycja żydowska i chrześcijańska potępia jako lichwę. (...) Jednak do dzisiaj nie ma prawie żadnej sfery polityki państwowej, nawet w krajach najbardziej rozwiniętych, gdzie nadużycia w zakresie kredytów i zadłużenia kontrolowane byłyby przez racjonalne i humanitarne normy. Ubodzy w większości społeczeństw padają ofiarą pozbawionych skrupułów instytucji kredytowych i są na ogół słabo chronieni przed wierzycielami, którzy wykorzystują ich trudną sytuację, by uczynić z nich wiecznych dłużników. (...) Ponadto Kościół ma obowiązek przypominać, że mechanizmy zadłużenia doprowadzają do ubóstwa nie tylko jednostki, ale i całe kraje oraz że brutalne nieprzejednanie krajów-wierzycieli wobec krajów-dłużników często staje się przyczyną wielkiego ludzkiego cierpienia, podważając wszelkie nadzieje na rozwój gospodarczy i postęp społeczny wśród narodów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji.
Kościół ma szczególne powołanie, aby przypominać, że oprócz niezaspokojonego głodu, nie ma bardziej bezlitosnych zaniedbań niż brak dostępu do odpowiedniej opieki zdrowotnej.
Ogromna nierówność ekonomiczna nieuchronnie prowadzi do niesprawiedliwości społecznej; co więcej, zgodnie z nauczaniem Chrystusa, jest ona podłością w oczach Boga. Dlatego, aby wykorzystać tę nierówność, w XX wieku pojawiły się całe szkoły ekonomiczne, twierdzące, że towarzyszy ona nieodłącznie każdemu funkcjonującemu systemowi ekonomicznemu. Jednak wszystkie argumenty przedstawiane przez te szkoły są w najlepszym razie tautologiczne i dowodzą tylko tego, jak ubożeje wyobraźnia moralna człowieka, gdy okazuje się w niewoli ideologii. (...) Pamiętając o przykładzie Kościoła Apostolskiego, [Kościół] powinien pytać każde społeczeństwo w każdym pokoleniu, czy dysponuje skutecznymi środkami – i być może nowymi modelami ekonomicznymi – za pomocą których można byłby osiągnąć bardziej sprawiedliwy podział zasobów materialnych i tym samym bardziej radykalne zaangażowanie dla wspólnego dobra ludzi i planety, na której żyją.
Przemoc w przyrodzie jest już znakiem, że stworzony porządek jest zniekształcony przez wyobcowanie od Boga; lecz przemoc, której świadomie dopuszczają się rozumne istoty ludzkie, zwłaszcza gdy jest ona zorganizowana na masową skalę i nabiera charakteru wojny między narodami lub krajami, jest najgorszym przejawem dominacji grzechu i śmierci.
Kościół Prawosławny nigdy nie opracował żadnej „teorii sprawiedliwej wojny”, która starałaby się awansem w oparciu o zbiór abstrakcyjnych zasad usprawiedliwić i moralnie zaakceptować stosowanie przemocy przez państwo przy spełnieniu szeregu ogólnych kryteriów. W rzeczywistości, nigdy nie uważał wojny za „świętą” czy „sprawiedliwą”. Zamiast tego Kościół przyjął nieuchronnie tragiczną rzeczywistość, że grzech wymaga czasem bolesnego wyboru między kontynuowaniem przemocy i użyciem siły, by położyć jej koniec – chociaż nigdy nie przestaje modlić się o pokój i chociaż wie, że siła jest zawsze moralnie niedoskonałą odpowiedzią w każdej sytuacji.
Kościół odrzuca wszelką przemoc, w tym działania obronne, które są motywowane nienawiścią, rasizmem, zemstą, egoizmem, wyzyskiem ekonomicznym, nacjonalizmem lub dążeniem do osobistej chwały. Podobne motywy, które niezwykle często są ukrytymi motywami prowadzenia tzw. „sprawiedliwych wojen”, nigdy nie są błogosławione przez Boga.
Kościół prawosławny odrzuca karę śmierci i czyni to z wierności Ewangelii i przykładowi Kościoła Apostolskiego.
Kościół wyraża swoją wdzięczność narodom, które przyjęły migrantów i uchodźców oraz udzieliły azylu tym, którzy go szukali. Co więcej, wszędzie przypomina ona chrześcijanom, że taka gościnność opiera się na biblijnym przykazaniu, które wykracza poza interesy świeckich rządów. Współczesne państwo narodowe nie jest instytucją świętą, nawet jeśli czasami służy sprawiedliwości, równości i pokojowi. A granice to nic innego jak przypadkowość historii i prawa. Czasami służą one również pożytecznym celom, ale same w sobie nie są dobrem moralnym czy duchowym i nie mogą usprawiedliwiać niedopełnienia naszych świętych obowiązków wobec tych, których Bóg powierzył naszej szczególnej trosce. Dzisiaj widzimy, jak niektóre rządy europejskie i ogromna liczba ideologów próbuje bronić „chrześcijańskiej Europy”, naciskając na całkowite zamknięcie granic, propagując idee nacjonalistyczne, a nawet rasistowskie i odrzucając słowa samego Chrystusa niezliczonymi innymi sposobami.
Dr hab. Dymitr Romanowski
fot. Cerkiew św. Andrzeja, Kijów, autor: N. Grapsy, źródło: wikipedia
