Przejdź do głównej treści
Pomiń baner

Lidia Macheta: Ikona "Niewyczerpany Kielich"

Ikona Niewyczerpany Klelich - Aleksandr SokołowIkona Matki Bożej „Kielich Nieupijający” (ros. Неупива́емая Ча́ша), nazywana również „Niewyczerpany Kielich” – jest otaczana szczególną czcią w Rosyjskim Kościele Prawosławnym. „Niewyczerpany Kielich” należy do ikon wysławianych przez prawosławnych wiernych jako cudowne (ros. чудотворный). Ikony o takim znaczeniu warto obdarzyć szczególną uwagą rosjoznawczą – związane z rozmaitymi zjawiskami z obszaru historii, religii, kultury, życia społecznego Rosji zawierają w sobie szereg dotyczących jej treści poznawczych. 
„Niewyczerpany Kielich” to rosyjska ikona maryjna typu Oranta (łac. orans – „modlący się”). Wizerunek przedstawia Matkę Bożą stojącą z rękami wzniesionymi w geście modlitewnym. Przed Theotokos znajduje się kielich eucharystyczny, z którego wyłania się postać Dzieciątka Jezus – z rękami uniesionymi w geście błogosławieństwa (tzw. błogosławieństwo archijerejskie – biskupie). Upamiętnienie liturgiczne ikony „Niewyczerpany Kielich” przypada 18 maja (5 maja wg kalendarza juliańskiego) w Rosyjskim Kościele Prawosławnym, gdzie jest czczona jako święty obraz, przed którym wierni modlą się o uwolnienie z różnych form uzależnień, zwłaszcza – z nałogu alkoholowego.  
Geneza ikony „Niewyczerpany Kielich” nie jest znana. Przypuszcza się, że ikona powstała pod wpływem dwóch starszych ikon typu Oranty: Ikony MB Nicejskiej (III-IV w.) oraz Ikony MB „Znak” (ros. Знамение), która na Rusi pojawiła się w ХI-ХII w.  Również czas powstania „Niewyczerpanego Kielicha” nie jest dokładnie znany. Przyjmuje się, że w latach siedemdziesiątych XIX wieku ikona została odnaleziona w Sierpuchowie, w żeńskim monasterze – tzw. monasterze „Władczyni” lub „Władycznym”.  
Ikona Niewyczerpany Kielich - Warłaam SierpuchowskiNa temat okoliczności związanych z odnalezieniem „Niewyczerpanego Kielicha” w monasterze Władycznym istnieje, umiejscowiona w XIX-cznej Rosji, legenda. Zawiera ona znamienne dla opowieści religijnych dotyczących ikon cudotwórczych motywy: cudowne objawienie się wizerunku oraz wskazanie obszaru rzeczywistości ludzkiej, w którym święty obraz w sposób szczególny przejawia swą sakralną moc, doświadczaną przez wierzących jako pomoc. Legenda przedstawia wydarzenie z życia byłego żołnierza, chłopa z guberni tulskiej, który z powodu nadużywania alkoholu cierpiał na niedowład nóg. Prowadzący żywot żebraka emerytowany żołnierz miał we śnie ujrzeć postać świętego mnicha-starca, nakazującego mu udać się z pielgrzymką do Władycznego i odprawić tam nabożeństwo błagalne (ros. молебен) przed ikoną zwaną „Niewyczerpany Kielich”. Gdy alkoholik dotarł do monasteru, okazało się, iż nikt w nim nie wie, jak wygląda opisana przez pątnika ikona. Dopiero po jakimś czasie domyślono się, że obraz ze snu pielgrzyma może być wizerunkiem Bogarodzicy znajdującym się w cerkiewnej zakrystii. Gdy poszukiwaną ikonę odnaleziono, okazało się, że na jej odwrocie widnieje napis: „Kielich Nieupijający”. Po odsłużeniu przed ikoną nabożeństwa pątnik z guberni tulskiej odzyskał sprawność w nogach i wolność od zgubnego nałogu. W czasie pobytu w monasterze uzdrowiony pielgrzym dopełnił miejscowego zwyczaju religijnego i pokłonił się relikwiom założyciela tamtejszej cerkwi – św. Warłaamowi Sierpuchowskiemu, w którego przedstawieniach rozpoznał starca ze swojego snu. 
 Odnaleziona we Władycznym ikona „Niewyczerpany Kielich”  wkrótce zyskała w Rosji sławę obrazu cudownego, przed którym modlono się o uwolnienie z nałogu alkoholowego oraz o pomoc dla osób współuzależnionych. W czasach przedrewolucyjnych kult ikony miał charakter lokalny. Wiedza o ikonie i jej kulcie upowszechniła się w Rosji dzięki opowiadaniu Iwana Szmielowa, „Niewyczerpany Kielich” (ros. „Неупиваемая Чаша”), napisanemu w 1918 roku. 
 Po tym, jak w 1920 roku z rozkazu bolszewików zamknięto monaster Władyczny, otoczoną czcią ikonę „Niewyczerpany Kielich” przeniesiono do katedry św. Mikołaja w Sierpuchowie.  W 1929 roku i ona została zamknięta. Znajdujący się w niej oryginał ikony „Niewyczerpany Kielich” zaginął a wraz z tym – ustał jej kult. 
Ikona Niewyczerpany Kielich - więzienie na ButyrkachW 1993 roku, dwa lata po ponownym otwarciu sierpuchowskiego męskiego monasteru Wysockiego, została w nim umieszczona wierna kopia (ros. список) zaginionej ikony „Niewyczerpany Kielich”. Ikona została namalowana przez wybitnego moskiewskiego malarza ikon, Aleksandra Sokołowa (zm. 2015). W 1995 roku powstała druga kopia „Niewyczerpanego Kielicha” dla monasteru Władycznego. W 2005 roku główny ikonograf monasteru Wysockiego, Władimir Artiemiew,  namalował „Niewyczerpany Kielich” dla cerkwi Opieki (ros. Покров) Matki Bożej w moskiewskim więzieniu na Butyrkach, gdzie w tym samym roku w sposób uroczysty została przyjęta. 
Obecnie w Rosji kult „Niewyczerpanego Kielicha” jest rozpowszechniony. Dwie jego kopie są uznawane za cudotwórcze. Obie znajdują się w sierpuchowskich monasterach: Wysockim i Władycznym, gdzie są przechowywane liczne świadectwa o cudownych, związanych z ikoną, uzdrowieniach z alkoholizmu oraz innej formy uzależnienia. Ogromna ilość oraz treść tych świadectw pozwalają uświadomić sobie skalę problemu alkoholizmu, z jakim boryka się współczesne społeczeństwo rosyjskie. Zarazem świadectwa te unaoczniają, tkwiącą w jego jednostkach, siłę wiary religijnej oraz pragnienia wolności duchowej.

Dr Lidia Macheta